آئین عزاداری چارچو در استهبان

به پاس احترام به سرور آزادگان حسین بن علی (ع) در عصر عاشورای هر سال در (استهبان ) مراسم ویژه ای برگزار می شود که به آن (چک چکو) می گویند در زمان کریم خان زند استاد کاران یزدی که جهت ساختن مساجد وگنبد پیرمراد و ساختمانهای اعیانی و حفر کاریزها به استهبان آمدند تاثیرات زیادی برند فرهنگ استهبان نهادند که از جمله همین مراسم چک چکو است . مردم براین باورند که در آن عهد سر امام حسین(ع) را بر دروازه شام آویزان کرده و بچه های شام می آمدند و به آن سنگ می زدند . چک چکو در واقع نوعی تعزیه و نمایش سنگ پرانی است . در این نمایش ، عزاداری با برداشتن دو سنگ (که البته به دلیل شکستن و خرد شدن سنگ بیشتر مواقع از دو چوب تراشیده شده دسته دار که در مشت جا می گیرد استفاده می کنند ) و بر اساس آهنگ گفتار مرثیه خوان ، دست ها را بالای سر برده و دو مرتبه سنگها را بر هم می زنند آنگاه دولا می شوند و سنگها را در میان پاها دوبار دیگر به هم می زنند . سپس یک قدم به جلو می گذارند و در قدم بعدی راست می ایستند . عزاداران در یک ردیف و با فاصله یک قدم از یکدیگر به صورت دایره قرار می گیرند و می چرخند و مرثیه خوان در وسط دایره می ایستد . مرثیه خوان ، نوحه ای با مضمون زیر می خواند که با خواندن هر بیت آن عزاداران فقط بیت اول را تکرار می کنند . ای یزید این سر بر تو مهمان است      کز لبش جاری صوت قرآن است       مزن ظالم چوب کین هر دم بر لب پرخون      کین لب پر خون بوسه گاه ختم رسولان است      مزن ظالم چوب خود بردار پیش چشمان یتیمانش      تو خود کشتی شاه دینم را می کشی اینک عابدینم را.

«چارچو در استهبان »

چاچو که یزدیها به آن (نخل naxl )می گویند . عبارت است از اتاقکی چوبی به بلندی 43 گز که دارای چهار پایه است . کف چارچو مربع مستطیلی به درازی تقریبی 3 گز و پهنای 2 گز وجود دارد که البته این اندازه ها یکسان نیست بلکه به نظر سازنده و خادمین حسینیه ها بستگی دارد . کف چارچو را تخته کوبی کرده اند و در امتداد طول مستطیلی آن ، دوچوب از هر دو طرف ، حدود 2گز امتداد یافته است که با اضافه نمودن دو چوب دیگر به طور موقت از پهنا چارچو را روی دوش نهاده و آن را می چرخانند . معمولاً هر چوبی را دو نفر در اختیار گرفته و مجموعه« 16» نفر مسئول چرخاندن چارچو می شوند . دو تخته ساخته شده طاقی شکل به طور عمود در دو پهنای کف چارچو قرار می گیرد که نوک آنها توسط یک چوب به هم وصل می شود و سپس با طناب های رفت و برگشت این دو تخته را محکم می بندند . تا از هم باز نشوند . معمولاً در طرف بیرونی تخته ها آینه یا شمایل امامان و بزرگان دین و یا آیات قرآنی نصب نموده و در معرض دیده قرار می دهند . پارچه ای مشکی به نام (چادرچارقو) روی آن می کشند و در بالای طاق های آن نیز دو دستمال سبز بسته و گوشه های آن را آویزان می کنند.

سابقه تاریخ چارچو :

چارچو در اصل یزد به استهبان آورده شده است . حدود 250 سال پیش عده ای از یزدیان که به استهبان دعوت شده بودند تا به عمران و آبادی این شهرستان بپردازند در انتهای محله تیرونجان سکنی گزیدند و در آنجا مسجد ی ساختند و چناری کاشتند که هنوز هر دو پا برجاست و به مسجد و چنار یزدیان شهرت دارند . یزدیان در ایام سوگوای سرور آزادگان حضرت امام حسین (ع) به روش خود عزاداری می کردند و مردم بومی استهبان نیز به اقتباس از آنها شروع به ساختن چارچو نمودند . هر محله ای برای حسینیه خود چارچوبی ساخت که از آن زمان رسم چارچو چرخانی هر ساله برگزار می شود . این رسم در هیج یک از شهرهای ایران به جز یزد وجود ندارد حتی در نی ریز که در 35 کیلومتری شرق استهبان قرار دارد چنین رسمی دیده نشده است .

اهمیت چارچو:

در ایام محرم و به ویژه دهه عاشورا ، چارچو از اهمیت خاصی برخوردار می شود . حسینیه ها شلوغ و مردم مشغول سوگواری می گردند ، روضه خوانی و سینه زنی رواج پیدا می کند . از شب هفتم به بعد ، مردم به زنجیرزنی پرداخته به حسینیه های دیگر می روند و محلات را دور می زنند . در حاشیه چارچوها شمعدان هایی وجود دارد که مردم با توجه به نذر و نیتی که دارند شمعهایشان را در آنجا روشن می کنند . مادرها ، بچه های عزیز در دانه شان را تا هفت سال از زیر چارچو رد می کنند . تا به اصطلاح ماندگار شوند . آنها به این منظور هر سال بچه هایشان را به حمام برده و لباس طاهر و پاکیزه به آنها می پوشانند . سپس با مقداری پشمک ، قند ، شکر یا پول و یک بسته شمع به حسینیه می روند. دو نفر از نیکوکاران یا خادمین حسینیه در دو طرف چاچو می ایستند و بچه ها را از مادرانشان می گیرند و تا سه بار او را از زیر و روی چارچو رد می کنند مادران بچه ها هر چه که آورده اند به خادمین می دهند و آنها نیز چند حبه قند یا نقل یا اندکی پشمک به عنوان تبرک به مادر کودک می دهند . مادر، شمع ها را روشن می کند و مقداری شیرینی و پشمک بین مردم و همسایه ها تقسیم می کند که البته این رسم چندان مرتبط با سوگواری نیست و نوعی شادی کودکانه در پی دارد .

«چرخاندن چارچو» :

چرخاندن چارچو، طی مراسم خاصی برگزار می شود در استهبان چارچوی محله اهر از سایر چارچوها اهمیت بیشتری دارد و مردم اعتقاد دارند که تنها چارچوبی که زنگ حیدری دارد چارچوی این محله است . محله کرمان نیز زنگ حیدری را از آن خود می داند . هر چند که تا به حال کسی زنگ حیدر را از آن خود می داند . هر چند که تا به حال کسی زنگ حیدری را به چشم خود ندیده است . به هر صورت ، شب عاشورا دسته های زنجیرزنی همه محله ها به حسینیه اهر می روند و پس از نوحه خوانی و سینه زنی چارچو را از داخل حسینیه به میزان جلو آن می آورند و مردانی که روی کول خود را با حوله پوشانده اند زیر چارچو رفته و آن را به چرخش در می آورند . این کار را سه بار انجام داده و در هر بار سه دور آن را می چرخانند مردم نیز در این حین ، دستهای خود را بالا می برند و تکان می دهند .و با کشیدن فریاد (یا حسین یا حسین ) شور و حال پیدا می کنند و اشک می ریزند . زنان از پشت بام خانه های اطراف ضجه می زنند و مردان فریاد (قتل حسین است و اویلا ) سر می دهند مردم در واقع چارچو را نشانه مظلومیت امام حسین (ع) می دانند و اعتقاد دارند که اگر چارچو درست نچرخند سال خوبی در پیش ندارند و اگر به یک طرف لنگی داشت و کول انداخت یکی از بزرگان همان محله می میرد .

«چارچوی محله های دیگر» :

بعد از ظهر روز عاشورا نوبت چرخاندن چارچوی محله های دیگر است نخست چارجوی در دکان کرمان(حسینیه ولی عصر ) چرخانده می شود و سپس محله پنار و گاهی هم چارچوی محله تیرونجان شام عاشورا و عزاداران با زنجیرزنی و سینه زنی وارد حسینیه محله میری می شوند و آخرین چارچو را در میدان حسینیه می چرخانند . زنان و مردان هر محله با (نوند)(دودکردن اسفند) و گلاب از دسته های سوگوار استقبال می کنند . افرادی که زیر چارچو می روند و مسئولیت چرخاندن چارچو را به عهده می گیرند. هر سال این عمل را به صورت نذر انجام می دهند . و سپس از خود به فرزندانشان می سپارند و از پذیرش افراد محله های دیگر خودداری می کنند . هنگام چرخاندن چارچو در دو طرف آن در انتهای چوب ها دو نفر که سبک وزن هستند خود رابه دسته های چارچو متصل می کنند و دسته ها را ستون بدن قرار می دهند که در هنگام چرخیدن چارچو به علت نیروی گریز از مرکز تقریباً به حالت خیمه واقعی در آمده وپاها در امتداد دسته و سر به طرف چارچو قرار می گیرند به این فرد (لنگر چارچو) گویند .

کپي برداري تنها با ذکر منبع مجاز است .{ منبع : سایت مداحان دات آی آر}

نظرات