- منتشر شده در چهارشنبه, 06 ارديبهشت 1391 12:28
- نوشته شده توسط امیرحسین فلاح
معنای «امّ ابیها»
درباره اسماء و القاب حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» از پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و ائمّه طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» روایات زیادی نقل شده است. از جمله کنیه هایی که مکرّرا در روایات، برای حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نقل شده است، کنیه «أمّ أبیها»[1] می‌باشد؛ یعنی فاطمه«سلام‌الله‌علیها» مادر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» است.
این کنیه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» سه معنا دارد و هر سه معنا، فوق‌العاده مهم است که اگر به آن توجّه شود، علاوه بر اینکه اعتقاد ما راجع به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» زیاد می‌شود، بهتر می‌توانیم ایشان را به عنوان اسوه و سرمشق در زندگی خود قرار دهیم.
فاطمه«سلام‌الله‌علیها»، علّت غایی آفرینش
معنای اوّل این است که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائی (و نهایی) برای پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» بودند. در روایت معروف «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» [2] که قسمت اوّل آن، یعنی عبارت «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ» از جهت سند متواتر است و شیعه و سنّی، گرچه با الفاظ مختلف، ولی همگی نقل کرده‌اند.[3] پروردگار عالم فرموده است: یا رسول الله، علت غائی عالم وجود، تو هستی و اگر تو نبودی، عالم را خلق نمی‌کردم.
ادامه روایت، یعنی عبارت«و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما»، اگرچه از جهت سند مانند قسمت اوّل نیست، امّا از اسرار شیعه است و مضمون آن در روایات و زیارات زیاد آمده است. اگر امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» نبودند، خداوند پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» را خلق نمی‌کرد. یعنی علت غائیه پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، علی«سلام‌الله‌علیه» است. در ادامه روایت، خداوند خطاب به رسول اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» در معراج می‌فرماید: یا رسول الله! علت غائیه عالم، تو هستی و علت غائی تو، امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» است و علّت غائی امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» و تو، زهراست. این معنا، به این امر برمی‌گردد که حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، علّت غائیه عالم وجود هستند و خداوند به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، عالم وجود را خلق کرده است. به عبارت ساده‌تر، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها»، نزد خداوند متعال به اندازه‌ای قدر و منزلت دارند که اگر به خاطر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نبود، عالم هستی موجود نمی‌شد و همه عالم، به طفیل وجود ایشان پدیدار شده است.
و شاید معنای اینکه پیامبراکرم ایشان را «ام ابیها» می‌خوانند، این باشد که پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» به حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» اشاره می‌کنند که علّت غائیه برای من، تو هستی و خداوند، به خاطر تو، مرا خلق کرده است. با این معنا، خواه ناخواه، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» علّت غائیه دین پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و علت غائیه امامت هستند.
بزرگان و اهل دل بر روی این معنا پافشاری دارند و بر این اساس، به روایات «لَوْلاكَ لما خَلَقْتُ الأفْلاكَ و لَوْلا عَلیٌ لَمْا خَلَقتُكَ و لَولا فاطِمَةُ لَمْا خَلَقْتُكُما» ، اهمیّت خاصّی می‌دهند.
شخصیّت پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله» مرهون حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
معنای دوّمی که از کنیه «ام أبیها» برداشت می‌شود، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، وابسته به زهراست. همانطور كه شخص پیامبر گرامى«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» مرهون مادرشان مىباشند و حضرت آمنه«سلام‌الله‌علیها» براى شخص آن وجود مقدّس، جزء العلّة هستند، مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، یعنی حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها»، نیز چنین بودند. ایشان با تلاش و کوشش فراوان، توانست سیزده سال اسلام عزیز را در مکّه یاری کند. اگر اموال حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و تلاش و کوشش ایشان نبود، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نمی‌توانست سیزده سال سخت را در مکه پشت سر بگذارد. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» توانستند سه سال با مشکلات و سختی‌های فراوانی در شعب أبی طالب به همراه چهل نفر استقامت کنند، در اثر تلاش و کوشش مادر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و اموال ایشان بود.
خود حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال حضور در مدینه، با کمک امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه»، بسیار به پیامبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» کمک کردند. اگر ایشان و شوهرشان نبودند، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نمی‌توانستند ده سال مشکلات حضور در مدینه را پشت سر بگذارند.
پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، طی ده سال حضور در مدینه، 84 جنگ را پشت سر گذاشتند. کسی که به اقرار سنّی و شیعه، توانست جنگ‌ها را فتح کند، حضرت علی«سلام‌الله‌علیه» بودند. و آنکه به امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» کمک کرده، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و درآمدهای فدک ایشان بوده است.
حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» در طول عمر مبارکشان، برای خود و خانواده، از درآمد فدک استفاده نمی‌کردند و درآمد آن را بین فقراى بنى‌هاشم و مهاجرین و انصار تقسیم مىنمودند.[4] ایشان با یک زندگی فوق‌العاده ساده و در حدّ ضرورت، روزگار می‌گذراندند تا جایی که سوره مبارکه «هل اتی» نازل شد. زندگانی حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» خیلی مشکل بوده است؛ ایشان می‌توانستند از درآمد فدک، یک زندگی رفاهی پیدا کنند، امّا معتقد بودند فدَک باید فدای اسلام عزیز شود؛ لذا همه درآمد فدک را صرف اسلام می‌کردند. بنابر‌این می‌توان گفت: همین‌طور که حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» در سیزده سال حضور پیامبر در مکّه، اسلام عزیز را اداره کردند، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز در ده سال دوران مدینه، آن هشتاد و چهار جنگ و مشکلات مدینه را اداره کردند.
خلاصه آنکه معنای دوّم «ام ابیها»، این است که شخصیّت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و دین اسلام، متوقّف بر زهراست. اگر ما بگوییم که از نظر تاریخ، اسلام در مکّه، متوقّف بر حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» و در مدینه متوقّف بر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» است، مسلّماً اشتباه نکرده‌ایم و قطعاً اغراق نگفته‌ایم. اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» احترام خاصّی دارند، به خاطر شخصیت ایشان، به خاطر اسلام و به خاطر دین و قرآن است و وجود این شحصیّت، مرهون حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و مادرشان حضرت خدیجه«سلام‌الله‌علیها» است.
احترام ویژه به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»
معنای سوّمی هم که برای کنیه «امّ أبیها» وجود دارد، و ما باید در زندگی از آن سرمشق بگیریم، احترام به حضرت زهراست. معنای سوّم «امّ أبیها» آن است که احترام به حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، بر پیغمبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و همه ائمّه طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» و عموم مردم، واجب و لازم است.
پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» احترام فوق العاده‌ای برای حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» قائل بودند. در روایات می‌خوانیم پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، هر روز سری به خانه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» می‌زدند. همین‌طور که مستحبّ است که انسان در مسجد دو رکعت نماز بخواند، پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» نیز در آنجا دو رکعت نماز می‌خواندند. گاهی دست حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و گاهی صورت و گاهی سینه ایشان را می‌بوسیدند و می‌فرمودند: «بوی بهشت را از زهرا استشمام می‌کنم» و با یک ادب خاصّی در مقابل حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» می‌نشستند.[5]
اگر حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» بر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» وارد می‌شدند، پیغمبر«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» تمام قد بلند می‌شدند و ایشان را به جای خود می‌نشاندند و در مقابل زهرا می‌نشستند و با هم گفتگو می‌کردند و اگر پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» بر زهرا«سلام‌الله‌علیها» وارد می‌شدند، حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز این‌گونه احترام می‌گذاشتند.[6] من این جمله را ندیده‌ام، ولی یکی از بزرگان مورد اعتماد می‌فرمود: وقتی پیغمبر اکرم «صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» می‌خواستند از خانه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» بیرون بروند، به صورت عقب عقب بیرون می‌رفتند که پشتشان به حضرت زهرا نباشد! خلاصه آنکه پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» احترام خاصی برای حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» قائل بودند.
ائمه طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» نیز برای حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» احترام ویژه‌ای قائل بودند.
در روایتی منسوب به امام حسن عسکری«سلام‌الله‌علیه»، ایشان فرمودند:
«نَحنُ حُجَجُ اللَّه عَلَى خَلقِه وَ جَدَّتُنَا فَاطِمَة حُجّة اللَّه عَلَینا» [7]
ما امامان، حجّت بر مردم هستیم و فاطمه، حجّت برای ماست.
این روایت معنای عجیب و دقیقی دارد. به طور خلاصه باید گفت: وقتی دوران رجعت فرا می‌رسد، حکومت اسلامی اهلبیت«سلام‌الله‌علیهم» جهانی می‌شود و چندین میلیون سال، اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم» روی کره زمین حکومت می‌کنند. در این دوران، حجیّت حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نمایان می‌شود و ملکه عالم وجود، حضرت زهرا «سلام‌الله‌علیها» می‌شوند. البته در زمان پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» و در زمان امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» و دیگر ائمّه نیز حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» حجّت هستند، امّا در دوران امام زمان، خصوصاً با وجود «مصحف فاطمه» این عظمت، متجلّی می‌شود. همچنین در دوران رجعت و حکومت جهانی اهل بیت«سلام‌الله‌علیهم»، قانون اساسی این عالم، مصحف زهرا می‌باشد.
البته در مورد اینکه حقیقت مصحف چیست، اطّلاعات ما بسیار ناقص است. فقط می‌دانیم که در مدّت کوتاه حیات حضرت فاطمه«سلام‌الله‌علیها» بعد از رحلت پیغمبر اکرم«صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم»، جبرئیل بر ایشان نازل شده و مطالبی را نازل کرده است و امیرالمؤمنین علی«سلام‌الله‌علیه» نیز کاتب آن بودند.[8] این مطالب در کتابی به نام «مصحف فاطمه» جمع‌آوری شد و احدی به جز ائمّه طاهرین به آن دسترسی ندارد و در زمان ما، نزد حضرت مهدی«ارواحنافداه» است.[9] خلاصه اینکه در زمان رجعت و حکومت اسلامی بعد از امام زمان«ارواحنافداه» که چندین هزار سال و بلکه میلیون‌ها سال، طول می‌کشد، قانون اساسی آن روز، مُصحف زهراست و حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» نیز حجّت بر ائمه طاهرین«سلام‌الله‌علیهم» و ملکه عالم وجود هستند و این، معنای سوّم کنیه «ام أبیها» است.
پی نوشت:
1) ر.ک: مقاتل الطالبین، ص 29؛ بحارالأنوار، ج 43، ص 19 و ...
2) الجنّة العاصمه، ص 148 ، مجمع النورین، ص 14
3) بحارالانوار، ج 15، ص 28؛ ج 16، ص 406؛ ینابیع المودة، ج 1، ص 24؛ کشف الخفاء، ج 2، ص 164.
4) ر.ک: الكافی، ج 7، صص 48- 49؛ كشف المحجّة، ص 182و...
5) بحارالأنوار، ج 43، ص 25؛ المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 154و...
6) اعلام الوری، ص 150و ...
7) اطیب البیان، ج 13، ص 225.
8) الکافی، ج 1، ص458.
9) ر.ک: بصائر الدرجات، صص 158-153؛ من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 419 .
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منبع : پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری .
